Soms wordt het leven zomaar opeens omgegooid

Maurits de Bruijn – De achterkant van de zon

Onlangs schreef ik er nog over en hier heb ik er een: Het Boek Dat Ik In Een Ruk Uitlees. Alleen deed ik dat niet in Nederland, dus voordat ik in staat was om erover te bloggen, zijn we alweer bijna twee weken verder. Dat gaf me mooi de gelegenheid om wat langer na te denken over de vraag waarom dit boek mij -in tegenstelling tot het vorige- wél direct aansprak. 

Voordat ik verder inga op deze vraag wil ik eerst iets over de inhoud kwijt, anders vertel ik straks misschien dingen waarvan niemand iets begrijpt. Het verhaal gaat over een Marokkaans gezin dat op een dag met een blank, blond babymeisje wordt verrijkt. Waar zij precies vandaan komt, wordt pas gaandeweg het verhaal duidelijk. Soufjan, het oudste kind uit het gezin, is de verteller. Hij verhaalt over de komst van het "zusje", dat hij Mariah Carey noemt maar dat voor de rest van de familie Malika heet. Het verhaal zweeft heen en weer tussen 1994 -de komst van Malika- en 2011, het jaar waarin ze naar Nederland reist omdat ze op zoek gaat naar haar echte ouders. Tussendoor spelen enkele hoofdstukken aan het begin van deze eeuw. De Nederlandse hoofdstukken worden verteld door de oma van Lisa - dat was de Nederlandse naam van Malika, voordat ze in Marokko terechtkwam.

Zekerheden
Identiteit en onthechting, daar gaat dit boek vooral over. Hoe is het om in een andere cultuur op te groeien, als je daar qua uiterlijk overduidelijk niet thuishoort? Hoe is het om als blonde, blozende Hollandse in Nederland rond te lopen met alleen een Marokkaanse identiteit als bagage? Hoe denken wij over Marokko en hoe denken Marokkanen over Nederland? Botsingen tussen twee culturen, beschreven vanuit zowel de Marokkaanse Soufjan als vanuit de Nederlandse oma. 
Ook het toeval speelt een belangrijke rol in dit boek. Je kunt nog zoveel willen regelen en nog zoveel zekerheden inbouwen, maar het leven kan zomaar ineens worden omgegooid door zuiver toevallige omstandigheden. Als twee kamelen goede beenkluisters hadden gehad, was baby Lisa nooit als Malika in Marokko achtergebleven. Als Malika's/Lisa's opa niet zo dement was dat hij zonder het te beseffen haar telefoon vernielde, was het contact met Soufjan blijven bestaan. Door die defecte telefoon dacht Soufjan dat Malika bewust alle contact wilde verbreken, daarom liet hij het maar zo. 

De Bruijn beschrijft Marokko zoals ik als Nederlandse verwacht dat het beschreven wordt. In het verleden heb ik ook boeken van Benali, Bouazza, El Bezaz en enkele andere Nederlands-Marokkaanse (of is het andersom?) schrijvers gelezen. Hoewel ze allemaal heel anders zijn en de stijl soms niet te vergelijken is, is de sfeer die De achterkant van de zon al meteen vanaf het begint bij me oproept wel vergelijkbaar. Er zit iets oriëntaals in en iets poëtisch, het is anders dan het recht-voor-z'n-raap Nederlands dat we hier meestal lezen, en tóch komt het van een geboren en getogen Hollandse jongen. Nou vooruit, een jongen met een Joodse moeder, dus strikt genomen is hij ook Joods. Maar eigenlijk maakt dat het nog meer bijzonder, want hij weet zich in mijn ogen echt goed in te leven in het moderne Marokkaanse leven. En daarvoor moet je toch een aantal denkgewoonten, vooringenomenheden en ideeën opzij kunnen zetten. 

Filmhelden
Soufjan leeft zijn leven niet echt ten volle. Hij onttrekt zich vaak aan de dagelijkse realiteit en leeft vooral het leven van filmhelden. Voor alle situaties weet hij wel een antwoord of een vergelijking met (meestal Amerikaanse) films te vinden. In het echte leven blijft hij op de achtergrond, hij vindt zichzelf niet belangrijk. Als iemand wél belangrijk voor hem is, is het zijn stiefzus Malika, zijn eigen Mariah Carey. "Van haar leven heb ik hogere verwachtingen dan van het mijne". Een personage als Souf heeft niet veel diepgang, maar goedbeschouwd heeft dat een functie in het verhaal. Toch moet je ook van de andere personages niet een enorme gelaagdheid verwachten. Hoe dan ook, in de context van het verhaal komen ze wel allemaal prima uit de verf. 

Maar wat is het nou precies dat me zo trekt dat ik dit boek in één ruk uitlas?

Om te beginnen zijn er de sfeer en het taalgebruik, beide roepen ze bij mij meteen het beeld op van een land dat ik weliswaar nog steeds niet persoonlijk heb leren kennen, maar waar ik uit interesse al wel veel over gelezen heb. Dit boek gaat overigens niet over het geïdealiseerde en pittoreske Marokko van vroeger, maar gewoon over de internetcafés en de Arabische Lente, over het hedendaagse Marokko dus. 

Verder spreken onderwerpen als onthechting, identiteit en cultuur me erg aan. Waar ben je thuis? Wat is thuis? Nature or nurture? Hoe ga je om met het leven tussen twee culturen? De Bruijn stelt meer vragen dan dat hij antwoorden geeft, waardoor hij mij als lezer aan het denken zet. En dat mag ik wel. 

Een volgend punt is de schrijfstijl, die speelt zeker ook mee. Het boek opent spannend, alsof je een thriller of detective leest. Waarom reist dat gezin midden in de nacht door de woestijn, met een baby die duidelijk niet van hen is? Waarom zijn ze zo bang om betrapt te worden? Voor je het weet zit je middenin het verhaal en dan is er geen weg terug.

De achterkant van de zon is zeker niet het beste boek dat ik ooit las (voor het geval iemand dat mocht denken na mijn enthousiaste aanhef) maar het is zeer zeker boeiend, onderhoudend en de moeite waard. En het zette mij ook aan het nadenken, dat is bij mij altijd een pluspuntje waard. 

GELEZEN:
titel: De achterkant van de zon

auteur: Maurits de Bruijn

 genre: roman

publicatiedatum: januari 2016

uitgever: Nieuw Amsterdam