Ik blog nooit in opdracht, maar wel op verzoek. De meeste boeken die ik hier bespreek heb ik met zo'n verzoek gekregen van de uitgevers. Dat betekent niet dat
zij -of wie dan ook- enige invloed kunnen uitoefenen op de inhoud van dit blog. Ik blog gewoon zoals ik er zelf over denk.

Reacties? Graag! Ik stel het zeker op prijs als mensen de moeite nemen om te reageren.
Heb jij ook een weblog over boeken? Ik ben nieuwsgierig, dus laat gerust een linkje achter in jouw reactie.


zaterdag 28 februari 2015

Langs de verkeerde meetlat

Charles den Tex & Anneloes Timmerije  –  Het vergeten verhaal van een onwankelbare liefde in oorlogstijd






Literatuur of niet? Past dit boek wel binnen de marges die Een Perfecte Dag Voor Literatuur zichzelf oplegt? Bij de naam Charles den Tex denk je toch vooral aan spanning en avontuur, niet direct aan literatuur. Dat zijn echtgenote Anneloes Timmerije wel enkele literaire werken op haar naam heeft staan, wil nog niet meteen zeggen dat de vrucht van hun samenwerking ook literair is. Kortom: hoe scoort dit boek langs de meetlat van EPDVL? 
The proof of the pudding is in the eating, zeggen ze dan zo mooi in Engeland, vandaar dat ik -ondanks dat ik vandaag óók 9 uur heb gewerkt- het boek zojuist binnen een etmaal heb verslonden. Dat wil wel wat zeggen! Het heeft me prima gesmaakt, maar is het daarmee ook geslaagd voor de puddingproef? Ik zou mezelf niet zijn als ik er niet een en ander over op te merken had. 

Machtsspelletjes 
Het vergeten verhaal... is fictie met een heel stevig historisch fundament. Het is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van oorlogsvlieger Guus Hagens en zijn vrouw Lienke. Als de Tweede Wereldoorlog ook in Indië uitbreekt, wordt het stel door de oprukkende Japanners gescheiden. Guus voert als oorlogspiloot gevechtsmissies uit vanuit Australië, Lienke zit gevangen in een Jappenkamp. Al die jaren houden ze zichzelf op de been om elkaar weer terug te kunnen vinden. Daar draait hun hele bestaan om.
Vooral de situatie van Guus wordt uitgebreid beschreven: de machtsspelletjes, de vriendjespolitiek, de interne spionage, het slachtofferen van bekwame militairen om een voorbeeld te stellen, het eigenbelang en alle andere vieze spelletjes die voor een oorlog ín de oorlog kunnen zorgen, komen aan bod. Als intermezzi lees je daardoorheen de gebeurtenissen waar Lienke in verzeild is geraakt. De epiloog speelt veertig jaar later en laat ons zien hoe het de mensen uit het verhaal verder is vergaan. 

De schrijvers hebben hun verhaal gebaseerd op uitgebreid materiaal dat documentairemaker André Eilander had verzameld in zijn jarenlange onderzoek naar het 18th Netherlands East Indies Squadron. Eilander wilde een documentaire maken, maar vermoedde dat er ook voldoende materiaal was voor een speelfilm. Filmproducer Wim Lehnhausen benaderde Den Tex & Timmerije voor het script, zij besloten eerst dit boek te schrijven, het script volgt. 

Afstandelijk 
In interviews met de schrijvers lees ik dat de nagelaten dagboeken van Guus en Lienke vaak heel afstandelijk waren. Emotionele gebeurtenissen beschrijven ze allebei op korte, zakelijke wijze. Dat moet ook wel, lijkt mij, wil je jezelf nog overeind houden in zulke omstandigheden. Den Tex & Timmerije (zal ik ze verder maar gewoon T&T noemen?) hebben de zakelijke mededelingen zo goed mogelijk vertaald naar een invoelende tekst, maar zeker wat betreft de omstandigheden rond Lienke zijn ze daar in mijn ogen niet echt in geslaagd. De situatie in het kamp is erg, er heersen hongersnood en verschillende besmettelijke ziekten. Heel vreselijk allemaal, maar zoals het hier beschreven staat léés ik het alleen, ik vóél het niet. De Japanners en hun Jappenkampen waren berucht om de mensonterende behandelingen, de mishandelingen en de verkrachtingen. Die eerste twee dingen komen in het boek soms nog wel voorbij, maar niet op de indrukwekkende manier waarop anderen hierover al hebben geschreven. Over de verkrachtingen lees je alleen ergens dat Lienke blij is dat ze (nog) niet is uitgekozen. Maar dat speelde in 1942, de oorlog zou toen nog 3 jaar duren. 
Hou me ten goede, ik zit helemaal niet te wachten op verkrachtingsscènes. Maar het ontbreken van elke verdere toespeling daarop maakt het verhaal afstandelijk en eerlijk gezegd ook een beetje ongeloofwaardig. Het moet gewoon veel erger geweest zijn dan dat je hier leest. 

Kijken we nou naar Guus. De ruzies waarin hij terechtkomt en de frustraties waar hij mee rondloopt vind ik een stuk beter invoelbaar. Je ziet hoe er met mensen wordt omgegaan, je voelt de kwaadheid, je ervaart het vuile van de oorlog. Als puntje bij paaltje komt zijn militairen gewoon kanonnenvlees, en hogergeplaatsten hebben meer belang bij het veilig stellen van hun familie, hun hond, hun tennisrackets en hun golfclubs, dan bij het landsbelang.
Ook in de gedeelten over Guus wordt niet alles letterlijk uitgeschreven, maar qua sfeer en omschrijving kun je als lezer zelf invullen wat er verder gebeurt. En dan is bijvoorbeeld de onthulling in de epiloog eigenlijk geen onthulling meer, maar een bevestiging van wat je al vermoedde. Deze onthulling -die ik verder niet toelicht want daarvoor moet je het boek maar lezen- is volgens mij een element uit het verhaal dat niet op historische feiten is gebaseerd. Althans, ik heb er nergens iets over teruggevonden. Maar de oplossing van T&T past wel goed in het totaal. 

Historie 
Over de historische achtergrond van dit verhaal is al veel geschreven voordat T&T zich erover ontfermden, alleen waren zij de eersten die er een roman van hebben gemaakt. Wie meer over die achtergrond wil weten, kan dat bijvoorbeeld vinden op de website over de Colombotragedie. Het verhaal van het 18th Netherlands East Indies Squadron wordt er zelfs uitgebreid op toegelicht. Ik las het nadat ik het boek van T&T had gelezen en sommige passages kwamen me heel bekend voor. Niet dat ze overgeschreven zijn, maar het was wel overduidelijk dat deze tekst een van de bronnen van deze roman is, óf dat tekst en roman samen dezelfde bron delen. Ik begrijp best dat zulke overeenkomsten bijna niet te vermijden zijn als je een boek schrijft dat voor 95% gebaseerd is op historisch materiaal, toch voelde ik me lichtelijk teleurgesteld toen ik die overeenkomsten vond. Ik had zo graag meer originaliteit gezien, een meer eigen interpretatie zeg maar. 

Literatuur 
En dan kom ik weer terug op de vraag of dit literatuur is. Het verschil tussen literatuur en lectuur is natuurlijk behoorlijk arbitrair. Maar als ik strikt kijk naar taalgebruik, inhoud, vorm, intentie, gelaagdheid of welk literair element dan ook, dan komt dit boek er in mijn ogen bekaaid vanaf. Voor mij gaat het bij literatuur niet alleen maar om de inhoud, maar ook om de originaliteit van het taalgebruik. Verder moet er ook ‘meer staan dan er staat’, het moet meer diepgang hebben dan een gewone tekst. Aan die criteria voldoet dit boek mijns inziens niet.

Dat neemt niet weg dat dit toch een prettige leeservaring was, anders had ik het boek niet in een etmaal uitgelezen. De nadruk ligt vooral op het goed uitgewerkte verhaal van Guus, Lienke komt minder aan bod, waardoor het magere van haar verhaal ook niet zo opvalt. Alles bij elkaar maakt dat dan toch een boeiend verhaal, dat je ook nog eens aan het denken zet over hoe de wereld destijds in elkaar stak en over de manier waarop mensen toen (en nu nog steeds) met elkaar omgaan.
Als ik dit boek langs een andere meetlat had kunnen leggen dan die van EPDVL, was er waarschijnlijk een positiever oordeel uitgerold. 


GELEZEN:
titel: Het vergeten verhaal van een onwankelbare liefde in oorlogstijd
genre: roman
verschenen: 9 september 2014
uitgever: De Geus

Dit boek las ik in het kader van Een perfecte dag voor literatuur
Lees hier wat andere boekbloggers ervan vonden

4 opmerkingen:

Anoniem zei

Weer treffend verwoord, Manjo!

Manjo van Boxtel zei

Dank je.
Zoals ik ook al bij jouw blog schreef: jij en ik komen wel vaker langs verschillende wegen tot dezelfde conclusies.

petepel zei

Als ik zo verstandig was geweest om jou bespreking eerst te lezen dan had ik er naar verwezen. Je haalt dezelfde dingen aan die mij ook opgevallen waren. Goeie bespreking is het geworden.

Manjo van Boxtel zei

Dank je, Peter. En jij was juist zo verstandig om andere besprekingen NIET eerst te lezen. Daardoor is jouw bespreking origineel gebleven, niet beïnvloed door de mening van anderen.

(En tot mijn verbazing kan ik op dit blog geen reacties meer geven op een voorgaande reactie, maar moet ik dit gewoon als een nieuwe reactie plaatsen. Daar ga ik nog aan sleutelen. Ooit)