Een boek, niet vóór kinderen, maar dóór kinderen

C.S. Lewis en W.H. Lewis - Boxen

Alle boekbloggers hebben -denk ik- wel ergens een stapeltje boeken waar ze om wat voor reden dan ook nog niet aan toe zijn gekomen. Elke keer zijn er dringender boeken te lezen, of zijn er andere redenen om het stapeltje nog maar eens terzijde te schuiven. Dat geldt natuurlijk ook voor mij, mijn to-read stapeltje wordt door tijdgebrek eigenlijk nooit kleiner. 
Tot nu dan. Want door wat misverstanden ontvingen wij, boekbloggers van Een Perfecte Dag Voor Literatuur, pas drie dagen geleden het boek waarover we eigenlijk vandaag zouden bloggen. Dat is te kort dag, op zo'n moment is het fijn als je een prioriteitenkabinet met nog te lezen boeken achter de hand hebt.
Maar ja, welk boek wordt het dan? Er sprong er voor mij één boek echt tussenuit, vooral omdat het zo afweek van de rest: Boxen, fantasieverhalen van vóór Narnia. Ik kocht het in 2012 in de ramsj bij de plaatselijke boekhandel: "Ach wat leuk, een beetje Beatrix Potter-achtig. En dan van vóór Narnia (niet dat ik die serie gelezen had, maar ik had er wel veel óver gelezen). Misschien is het een leuk boek om nu eens door te kijken, en anders is het wel iets voor als ik misschien ooit kleinkinderen krijg. Ik kan het ook nog altijd aan iemand cadeau geven. En ik krijg gegarandeerd spijt als ik het nu niet koop, voor deze belachelijke prijs." Vraag me niet wat het precies kostte, maar ik meen dat het 70% was afgeprijsd. En hop, daar ging Boxen op de grote stapel die ik al had uitgezocht. De rest van de stapel heb ik gelezen, alleen Boxen nog niet. Want ach, een kinderboek... ik heb wel wat beters te doen. 
Dus keek ik vorige week voor het eerst met echte aandacht in dit boek. Wat een verrassing! Het is helemaal geen boek vóór kinderen, maar het is geschreven dóór kinderen. En dat maakt het wel heel bijzonder. 

Geïsoleerd

Boxen is een grote verzameling losse verhalen die Clive Staples Lewis (later noemde hij zichzelf Jack Lewis) en Warren Hamilton Lewis (die door Jack Warnie werd genoemd) voor elkaar schreven toen ze ongeveer acht en elf jaar oud waren. Ze woonden begin vorige eeuw in Belfast, Noord Ierland. Oorspronkelijk kwamen hun ouders uit Wales, ze vonden dat vieze, vochtige en koude Belfast maar heel ongezond voor hun kroost. Dat was het ook. Stel het je maar voor, de meeste Noord-Ierse huizen hadden in die tijd open haarden. De rijken verwarmden hun huizen met steenkool, maar het gros van de mensen stookte turf. De luchtkwaliteit was uitermate slecht. Wie de pech had ziek te worden, ging daar vaak ook aan dood. De kindersterfte was gigantisch hoog. Er waren weinig medicijnen en de werking van penicilline werd pas twee decennia later ontdekt. De ouders van Warnie en Jack hielden hun kinderen dan ook binnen zodra het maar een beetje nat was, of koud, of als het stormde, of motregende, of mistte, of als er zieke kinderen in de buurt waren. Er was altijd wel een excuus om binnen te blijven. De jongens leerden al vroeg lezen en er waren heel veel boeken in huis, sommige geschikt voor kinderen, maar het merendeel was toch echt voor volwassenen. Daar komt bij dat de aanwezige literatuur qua genres behoorlijk beperkt was. Voor kinderen waren er bijvoorbeeld alleen de dierenverhaaltjes van Beatrix Potter, geen sprookjes of geen andere verhalen. Ondanks dat hun ouders er flink op tegen waren, hoorden de jongens van hun kindermeisje veel Ierse volksverhalen en sagen. Maar de echte fantasieverhalen, die voor de ontwikkeling van kinderen zo noodzakelijk zijn, die hoorden ze niet. 
Het is voor ons bijna niet voor te stellen, maar bij gebrek aan radio, tv, internet, school (want daar kun je ook een ziekte oplopen) en andere informatiebronnen, ontwikkelden de jongens zich behoorlijk eenzijdig. Pas heel veel later leerden ze de verhalen kennen van onder andere Jules Verne, H.G. Wells, Sir Walter Scott, Alexandre Dumas en Rudyard Kipling, maar vooralsnog lazen ze vooral boeken waar ze gewoon nog veel te jong voor waren.

Verhalen

Het waren niet alleen de boeken, maar ook de discussies over politiek en andere volwassen zaken, die hun ouders en eventuele visite voerden. Dat ging dan over de hoofden heen van twee intelligente jongetjes, die alles in zich opnamen, er zich een beeld van vormden en dat later in hun spel weer verwerkten. 
Vanaf 1906, toen Jack 8 jaar was en Warnie 11, gingen de jongens zelf verhalen schrijven. Ze schreven ze voor elkaar. Jack schreef onder invloed van Beatrix Potter vooral over aangeklede dieren met menselijke eigenschappen. Die verhalenwereld noemde hij Dierenland. Warnie noemde zijn verhalenwereld India. Beide komen samen in het land Boxen, een land vol van geschiedenis, politiek, oorlog en avontuur. En dan is het heel opmerkelijk als je leest hoe treffend en hoe precies deze kinderen konden schrijven over de opkomst en ondergang van een rijk, of een betoog over de Boxense samenleving, met onderwerpen als onderdrukking en bevrijding van minderheidsgroepen.

Typemachine

Het boek bestaat uit kopieën van de handgeschreven teksten (in het Engels), afgewisseld met gedrukte Nederlandse teksten. Om zo dicht mogelijk bij de originele tekst te blijven, zijn de oorspronkelijke taal- en schrijffouten meevertaald naar het Nederlands. De oorspronkelijke pentekeningen van Warnie Lewis illustreren de verhalen, die zowel qua vorm als qua inhoud nogal eens van elkaar verschillen. Zo heeft het boek twee toneelstukken, die zich van de gewone verhalen onderscheiden doordat ze gezet zijn alsof ze met een ouderwetse typemachine zijn getypt. Verder zijn er avonturenverhalen, een uitgebreide toelichting op de geschiedenis van bijvoorbeeld Muizenland en Dierenland, aardrijkskundige verhandelingen en enkele lange verhalen.

Ontwikkeling 

Ik merk dat ik meer geïnteresseerd ben in het leven van Jack en Warnie en in het ontstaan van het boek, dan in het boek zelf. De verhalen zijn weliswaar prachtig in hun creativiteit en taalgebruik, maar toch ook soms saai in mijn ogen omdat ze ellenlange verhandelingen hebben, of omdat de jongens soms nog niet goed weten hoe ze een logische lijn vast moeten houden als ze ergens naar verwijzen. Ik heb dit boek dan ook niet achter elkaar uit gelezen. Zo stukje bij beetje gaat het prima. Dan kan ik me verwonderen over het opvallend volwassen taalgebruik van zulke jonge kinderen (klik maar eens op de afbeelding om deze te vergroten, dan kun je het zelf lezen), of om de manier waarop ze woorden en begrippen toepassen waarvan je merkt dat ze de betekenis soms nog niet volledig doorgronden. Ik lees dit boek meer vanuit mijn belangstelling voor de ontwikkeling van de kindergeest in bijzondere omstandigheden, dan vanuit het idee dat ik bijzondere verhalen lees. In die zin is het voor mij dus meer een studieboek, en dan vind ik het jammer dat ik een Nederlandse vertaling heb. Het origineel zou dichter bij de bron gebleven zijn. Maar ja, dat origineel lag nou eenmaal niet in de ramsj.

Autisme

Pas nadat ik dit blogbericht had gemaakt, besefte ik ineens dat er wel eens iets meer aan de hand kan zijn. Ik heb geen bron gevonden om dit aan te tonen, maar de manier waarop beide jongens omgaan met hun situatie, hun taalgebruik, de gedetailleerdheid waarmee ze zaken beschrijven en tekenen, de preoccupatie van met name Warnie voor geschiedenis en zo nog wat meer -vooral kleine- details geven mij de indruk dat in ieder geval Warnie, maar misschien ook wel beide jongens het syndroom van asperger hebben. Ook hun genialiteit zou hieruit te verklaren kunnen zijn, ze zouden daarin beslist niet de eersten zijn die een uitzonderlijk talent koppelen aan een stoornis in het autismespectrum.
(De verwijzingen onder de links zijn overigens bewust naar niet-wetenschappelijke pagina's. Mijn idee zelf is namelijk ook niet wetenschappelijk onderbouwd, het is alleen maar een ingeving. En op beide sites staat tenminste een uitleg in gewonemensentaal)
Ik heb verder geen bewijzen of verklaringen van wetenschappers gevonden, over mijn vooronderstelling, maar het zou interessant zijn om dit eens verder uit te zoeken.

Hoe dan ook, het mag wel duidelijk zijn dat zowel Jack als Warnie een uitzonderlijk schrijftalent hadden, en dat het niet verwonderlijk is dat ze later allebei een bekende auteur geworden zijn. De jongste, Jack, werd wetenschapper en schreef onder andere dichtbundels, proza, religieuze- en filosofische boeken en science fiction, maar werd wereldberoemd met zijn zevendelige serie De kronieken van Narnia. De oudste broer, Warnie, schreef zeven boeken over de Franse geschiedenis. 

GELEZEN:

titel: Boxen, fantasieverhalen van vóór Narnia

auteur: C.S. Lewis en W.H. Lewis
vertaling: Madeleine van den Bovenkamp- Gordeau
genre: verhalenbundel

verschenen: 2009 
uitgever: Kok - Kampen

Dit boek las ik in het kader van Een perfecte dag voor literatuur

Lees hier welke boeken andere boekbloggers uit hun prioriteitenkabinet haalden

De oorspronkelijk geplande recensie van De Linkshandigen van Christiaan Weijts verschijnt hier op 3 maart a.s.