Toeval, toch?

Noah Hawley - Voor de val

Soms kom je onverwacht in een boek dingen tegen waar je in het dagelijkse leven ook mee bezig bent. Dat overkwam mij toen ik Voor de val las. Want onder het verhaal over een vliegtuigcrash met maar twee overlevenden, zit een ander verhaal: wat is nieuws? Hoe is het nieuws de laatste jaren veranderd? Tijdens mijn opleiding journalistiek bestonden de nieuwe media nog niet. De geschreven pers, radio en t.v. brachten in die tijd enerzijds nieuwsberichten, anderzijds achtergronden, reportages, interviews, commentaren en opinies. Daar bleef het bij. Steeds was het nieuwsfeit zelf het uitgangspunt.

Sinds begin deze eeuw zien we een enorme verschuiving. Onder invloed van onder andere sociale media verschuift de aandacht al snel naar hoe het publiek op nieuws reageert. En vervolgens berichten media weer hoe dat publiek omgaat met de verslaggeving van hun reacties. Een beetje handig sturende journalist kan op die manier vrij gemakkelijk zelf het nieuws maken en manipuleren, waarbij het oorspronkelijke nieuwsfeit al snel aan belang inboet ten koste van de reuring die er ontstaat. En zeker als je dat als populaire anchorman bij een van de grootste Amerikaanse nieuwszenders doet, zit je min of meer aan de knoppen van de macht. Ook dáár gaat dit boek over. 

Maar het grote verhaal, het echte verhaal, gaat toch wel over de vliegtuigcrash. Waarom stort een vliegtuig in zee, als er ogenschijnlijk niets aan de hand is? 

Natuurlijk is er wel iets aan de hand, dat voel je op je klompen aan. Twee onvoorstelbaar rijke en invloedrijke mannen stappen met hun echtgenotes in een privévliegtuig. Een van de mannen neemt ook nog zijn twee kinderen en een beveiligingsagent mee. Verder is er nog een uitgerangeerde kunstenaar aan boord, een oppervlakkige kennis van een van de vrouwen. Tot slot zijn er de twee piloten en een stewardess. Alles gaat goed, maar toch duikt het vliegtuig 16 minuten na de start loodrecht omlaag, de zee in. De kunstenaar en het jongste kind zijn de enige overlevenden, de kunstenaar weet alleen nog maar dat hij buiten westen is geweest en bijkwam in het water. Het kind weigert te praten. Dus wat is er gebeurd? 

Nieuwszender
Een van de verongelukte miljardairs is eigenaar van een grote Amerikaanse nieuwszender, die je nog het beste kunt vergelijken met Fox News. In de dagen net voordat hij verongelukte ontdekte hij dat zijn belangrijkste presentator illegaal telefoon-, whatsapp- en mailverkeer aftapte van meerdere bekende Amerikanen, om zo tot zijn opzienbarende nieuwsitems te komen. Nieuwsitems die eigenlijk niks om het lijf hebben, want wie is er nou echt geïnteresseerd in wie het met wie doet en hoe vaak, wanneer en waarom? Maar goed, de presentator presenteert ze, rakelt ze op en is er grootverdiener en publiekslieveling mee geworden. Nu dreigt zijn baas naar de politie te stappen, voordat de politie zelf naar hem komt. Dan is het toch wel heel erg "handig" dat die baas net op dat cruciale moment verongelukt. 

De andere miljardair houdt zich al jaren bezig met witwaspraktijken van geld dat afkomstig is van foute regimes. En ja, dan val je een keer door de mand. Enkele uren vóór vliegtuigongeluk hoort deze man via een tipgever dat hij de volgende dag gearresteerd zal worden. Als dat nieuws zo rondzingt, moeten meer mensen het weten. En er zullen best ergens ter wereld regeringsleiders zijn die liever niet hebben dat deze man gaat praten. 

En dan is er nog die verlopen kunstenaar, voormalig alcoholist die zijn hele leven weinig deed om uit de marges van het kunstenaarsbestaan te stappen. Sinds hij twee jaar geleden rigoureus stopte met drinken is hij heel andere schilderijen gaan maken. Op enorme doeken schildert hij dingen als een treinramp, een tornado, een scheepsramp of een vliegramp. En als enige volwassen overlevende uit de vliegramp zwemt hij (en let hier even op) met zijn arm uit de kom (!!) én met een vierjarig kind op zijn rug (!!) vele, vele mijlen tot hij ergens aan land komt waarna hij zo snel mogelijk onder de rader verdwijnt. Ofwel: hij duikt onder. Dat is toch op zijn minst verdacht, of niet dan? 

Complottheorie
Via voortdurende perspectiefwisselingen en flashbacks wordt het verhaal dat voorafgaat aan de crash stukje bij beetje opgebouwd. Daardoorheen loopt het verhaal van het onderzoek ná de crash. Enerzijds is dat het onderzoek door FBI en allerlei andere autoriteiten, anderzijds is de nieuwspresentator ook op jacht naar nieuws. Voor de camera tovert hij zijn grootste krokodillentranen tevoorschijn, want zijn baas, dat was zijn beste vriend. En nu zal hij niet rusten voordat hij weet wie er achter dit moordcomplot zat. Want ja, dat er sprake is van een complot is toch wel zeker. Meerdere bijzondere mensen bij elkaar verongelukken niet zomaar, daar móet iets achter zitten. En zo gaat deze televisieman op zoek naar zijn eigen waarheid, daarbij geholpen door zijn publiek. 

Het boek heeft meerdere lagen, de meest in het oog springende is natuurlijk het plot zelf. Daarnaast is er de al genoemde aanklacht tegen de moderne mediahypes, met voorop de wijze van nieuwsgaring, waarbij niet meer de feiten tellen, maar wat het publiek ervan vindt. 

Er zijn nog veel meer laagjes, zoals over oud geld en nieuw geld en over leven in omstandigheden die je jezelf nooit helemaal eigen hebt gemaakt en die intussen ook zo extreem zijn geworden dat je zelf de proportionaliteit uit het oog verliest. Steeds opnieuw steekt dit in het verhaal de kop op in opmerkingen en gedragingen.

Nog een laagje: over het bestaan van het toeval. Veel mensen kunnen niet accepteren dat toeval niet bestaat. Ze zoeken onderlinge verbanden die er niet zijn, krijgen een tunnelvisie en trekken voorbarige conclusies. Alleen vergeten ze dat het leven gewoon is wat het is: één grote toevallige samenloop van omstandigheden. 

Noah Hawley doet er het nodige aan om je als lezer aan den lijve te laten ondervinden hoe dat werkt: 

• Hij zet twee personages die heel veel vijanden hebben, samen in een vliegtuig en laat dat verongelukken;
• Hij laat twee onderhoudsmensen op het vliegveld tegen een van de passagiers een opmerking maken in de trant van 'Vliegen in deze kist? Nou, jullie liever dan ik';
• Hij laat degene die het belangrijkste motief heeft om de omroepbaas om zeep te helpen overdreven betrokken zijn. 

En zo kan ik nog wel even doorgaan. Het zijn allemaal dingen waardoor je als lezer denkt dat dit geen toeval meer kan zijn, maar dat is het dus wel. Want zo is het leven.

Zijn er nou ook nog minpuntjes te noemen? Ja, wat mij betreft wel, hoewel niet veel. Wat ik echt jammer vind is dat sommige personages er een beetje bekaaid vanaf komen. Hoe minder in het centrum van het verhaal, hoe minder diepgang de karakters hebben. Begrijpelijk, maar dat had ook anders gekund, minder karikaturaal. 

GELEZEN:

titel: Voor de val

auteur: Noah Hawley

genre: roman

vertaling: Carolien Metaal

oorspronkelijke publicatie: 31 mei 2016

Nederlandse publicatie: 30 juni 2016

uitgever: Boekerij