Griezelig absurdisme ten top

Diane Cook - Mens vs. Natuur

Hoe kom ik aan dit boek? Op een dag lag het op mijn stapel te lezen boeken. Natuurlijk lag het daar niet voor niets, maar ik kon nergens iets terugvinden over recensieafspraken of zo. Gekocht had ik het niet, dat was zeker. Maar wat dan?

Aanvankelijk stond ik niet echt stil bij de herkomst. Het omslag was een beetje macaber, met zo’n in elkaar gedoken skelet. Hij maakte zich zo klein mogelijk, vouwde zijn handen beschermend om de schedel en boog het hoofd naar binnen, weg van alle ellende om hem heen.

Het zou een waarschuwing moeten zijn, maar ik negeerde het.

Toen dan eindelijk het boek aan de beurt was omdat we voor Een perfecte dag voor de literatuur weer een vrije keuze konden maken (‘Ach, waarom zou ik dit boek niet nemen? Het ligt er maar en wie weet is het wel geschikt voor een recensie’) daalde het besef langzaam in. Dat boek was misschien wel bewust op mijn stapel gelegd.  Een buiten mij staande macht wilde me provoceren. Dit was zo'n extreem boek! Een boek ook dat ik niet gemakkelijk zelf uitgekozen zou hebben. Zelfs dat skelet zat er niet voor niets zo bij, het was een ultieme poging om de in het boek beschreven ellende af te weren.  

He, wakker worden!

Wat een onzin. Maar het tekent wel de sfeer die ik tijdens het lezen van de verhalen uit deze bundel om me heen voelde: de wereld is heel wat enger en vreemder dan wij denken, alleen heeft nog niet iedereen dat in de gaten. Maar let op, voor je het weet zit je zelf tot over je oren in zo'n shitverhaal.
Wie weet. 

Absurd 

Nee, dit is geen griezelboek, laat ik dat voorop stellen. Slechts een heel enkele keer zit er iets vreemd griezelig en onverklaarbaars in, zoals het enorme monster (dat zelf niet in beeld komt) dat iedereen om zich heen uitmoordt. Daarbij stromen enorme hoeveelheden bloed en ingewanden onder deuren door of van trappen af. Armen, benen, hoofden en uiteen gereten lichamen vliegen in het rond. Zoveel doden en zoveel rotzooi dat het absurd is. Zoveel extreem vreemd geweld, dat het eigenlijk onmogelijk is en juist daardoor niet meer afschrikten dus ook niet griezelig is. Bij vlagen deed me dit denken aan scène's uit Le Magnifique van Philippe de Broca (1973), een slapstick persiflage op o.a. de James Bondfilms.

Maar de meeste verhalen in deze bundel kennen geen monsters of griezels. Alles wat er griezelig is, zit in de mens zelf. In gewone mensen, zoals jij en ik. De meeste verhalen gaan dan ook over heel herkenbare mensen in heel herkenbare situaties. Maar het zijn wel mensen of situaties met een twist. Ze hebben allemaal iets dat afwijkt van wat wij gewend zijn.

Zo is er bijvoorbeeld de vrouw van wie de man is overleden. Zij mag zijn spullen opruimen, de hele inboedel wordt verkocht en het geld gaat naar de bruidsschat van de vrouw. Mevrouw zelf gaat naar een herplaatsingskamp voor achtergebleven vrouwen, waar ze een heropvoeding krijgt en wacht tot een nieuwe man haar kiest. Die man krijgt dan de vrouw en de bruidsschat mee. 

Of neem nou het verhaal over de man die pasgeboren kinderen komt stelen. Zodra een ouder even niet oplet, is het kind weg. Maar waarom? En waar blijven die kinderen? Waarom grijpt de overheid niet in? En waarom gaan mensen toch door met kinderen maken?
En wat te denken van 'onze man' die per dag vijftig vrouwen bezwangert? Alle vrouwen vallen voor hem -soms letterlijk, gewoon op straat. “Neem me, neem me”- en iedereen, man en vrouw, plaatst hem op een voetstuk. Dat duurt totdat er een opvolger komt, die nóg beter is in het maken van kinderen.

Of kijk eens naar de Overbodigen: jongens van tien jaar die het bericht krijgen dat ze overbodig zijn en vernietigd moeten worden. Ze nemen zonder probleem afscheid van thuis en lopen zo de vernietigingsoven in. Alleen zijn er enkelen waarbij het per ongeluk mis gaat, zij komen in een bos terecht en moeten daar zien te overleven.

Zoete koek
Zo zijn er twaalf verhalen in totaal, allemaal even bizar en absurd. Maar de Amerikaanse debutante Diane Cook weet het zo te beschrijven dat je het tot op zekere hoogte haast ongemerkt als zoete koek slikt. Het duurde even voordat het mij pas opviel wat er vooral vreemd is aan deze verhalen: het feit dat mensen al die bizarre gebeurtenissen gewoon accepteren. Het is zoals het is, en als een personage er moeite mee heeft, vertellen mensen uit de omgeving hem of haar wel dat iedereen zich gewoon bij het lot neer dient te leggen. Dus gaat die weduwe gewoon naar een herplaatsingskamp, doet niemand aangifte dat er weer een kind gestolen is, vindt iedereen het normaal dat 'onze man' zich zomaar overal in het openbaar aan vrouwen vergrijpt en stapt dat overbodige jongetje bewust en overtuigd in de stortkoker naar de verbrandingsoven.
Maar toch zijn er ook uitzonderingen. Soms verzetten mensen zich wél. En dan zie je dat verzet eigenlijk helemaal niet de bedoeling is. Door zich te verzetten, door het heft in eigen hand te nemen, maken mensen de situatie voor zichzelf alleen nog maar erger. Degenen die niet mee willen gaan op de stroom, dát zijn de uiteindelijke verliezers.

Het geeft een zwart randje aan zo'n boek. De boodschap lijkt duidelijk: pas je aan aan wat de maatschappij van je verwacht, dan ben je nog het beste af. Maar wil ik zoiets wel? Nee. Of liever gezegd: ik wil in mijn leven tenminste graag nog het idee hebben dat ik er zelf ook iets over te vertellen heb. 

Is het dan nog wel leuk om zo´n boek te lezen? Ja!
Door het bizarre en extreme is het niet realistisch meer en daardoor is het juist wel leuk. Want normaal gesproken houd ik helemaal niet van  geweld in boeken of films, maar op de momenten dat zoiets in dit boek voorkomt, wordt het ófwel heel erg absurd beschreven, ófwel enorm clean, zakelijk en functioneel. Beide manieren hebben als effect dat het geweld niet meer als gewelddadig bij mij binnenkomt. Vergelijk het met een Tom & Jerry filmpje waarin de kat en muis elkaar de meest vreselijke dingen aandoen en daarna weer samen verder gaan. Zo komt het geweld uit dit boek ook op mijn over.

Waarom ik het ook een prima leeservaring vond, was door de subtiele humor die erin verwerkt is en door het bijzondere, vervreemdend effect. Tel daarbij ook nog eens mijn bewondering voor de schijnbaar eenvoudige wijze waarop Cook de taal inzet om een vreemde, nieuwe wereld te scheppen en misschien begrijp je dan waarom ik eigenlijk stikjaloers ben op zo'n droomdebuut. 

GELEZEN:

titel: MENS vs. NATUUR

auteur: Diane Cook
oorspronkelijke titel: Man V. Nature (2014)
vertaling: Kees Mollema

genre: verhalenbundel

verschenen: maart 2015

uitgever: Meridiaan Uitgevers

Dit boek las ik in het kader van Een perfecte dag voor literatuur

Lees hier wat andere boekbloggers ervan vonden