Angst voor spijt telt dubbel

Sander van Leeuwen - Liever geen applaus voor ik leef

Ooit -het lijkt voor mij haast in een vorig leven- was ik consulent bij een sociale dienst. In die hoedanigheid kreeg ik een aantal keren bezoek van een man die tegen het einde van zijn WW-uitkering ten einde raad was en een bijstandsuitkering wilde. Hij vond het een te groot eerverlies als hij van zijn vrouw afhankelijk zou worden. Die vrouw had een goedlopend bedrijf, een uitkering zat er dus niet in. "Dan maak ik er een eind aan", riep de man theatraal toen hij na zijn laatste bezoek wilde vertrekken. Ik vond dat een volstrekt ongepaste opmerking en zei hem dat ook, terwijl ik afscheid van hem nam. "Wacht jij maar eens af!" dreigde hij nog.
Enkele uren later stond de politie bij mij, de man had zich door zijn hoofd geschoten. Uit een nagelaten briefje maakten ze op dat ik er meer van wist.
Mijn wereld stortte even in. Wat had ik fout gedaan? Waar ging het mis? Had ik dit kunnen voorkomen? Had ik iemand moeten waarschuwen? Die man kwam al wekenlang bij mij op het spreekuur, ik had hem in die tijd steeds radelozer zien worden. Had ik eerder hulp in moeten schakelen? 

Vijfentwintig jaar later belde een zwaar geëmotioneerde vriendin mij op. Ik moest het me niet persoonlijk aantrekken, ik kon er niets aan doen. Maar ze was al acht maanden bezig om een verbroken relatie te verwerken en ze draaide alleen steeds dieper de put in. Dat hield ze niet langer vol, ze zou eruit stappen. Voordat ik bij haar kon zijn, zou het al gebeurd zijn. Maar ze wilde niet dat ik met een schuldgevoel zou blijven zitten, daarvoor gaf ze teveel om mij. Vandaar haar afscheidsbelletje.
Haar telefoontje triggerde ineens die ervaring uit een ver verleden. Wat er toen was gebeurd, mocht beslist niet opnieuw gebeuren! Als in een reflex wist ik dat ik maar één ding kon doen: haar tegenhouden. Nooit meer zou ik een waarschuwing voor een zelfdoding in de wind slaan. Nu ingrijpen was het enige dat ik kon doen om zoveel jaar na dato met mezelf in het reine te komen voor de misser van toen. 
Ik scheurde levensgevaarlijk hard naar haar huis en ik was op tijd. Ze leeft nu nog en dat lag niet zozeer aan mij, maar vooral ook aan andere factoren. Vervolgens ben ik wel bijna een jaar van slag geweest, keer op keer zag ik voor me hoe die man zich 25 jaar eerder een kogel door het hoofd joeg. 

Impact 
Liever geen applaus voor ik leef heeft voor mij ook deze impact, maar dan op de schaal van -ik noem maar iets- koepokken ten opzichte van een pokkenepidemie. In de loop der jaren heb ik de twee hierboven omschreven ervaringen verwerkt, en nu wél echt en niet zo halfwas als vroeger. Liever geen applaus brengt daarom alleen de herinnering boven en niet meer de herbeleving van het trauma. 

Ongeveer zoiets als mij is overkomen, gebeurt met de hoofdpersoon Thomas -kortweg Thom. Net als de schrijver van het boek is ook Thomas afgestudeerd psycholoog. Zonder werk, dat wel, hij is al een tijdje niet meer echt op zoek naar een baan in zijn vakgebied. Bij gebrek aan beter is hij in de avonduren schoonmaker op een aantal scholen. Het geeft hem een dag-nachtritme dat totaal tegengesteld is aan dat van zijn vriendin. De enige momenten dat ze elkaar nog zien is als hij naar bed gaat -dan slaapt zij- en als zij opstaat -dan slaapt hij. Maar veel maakt dat niet meer uit, want de relatie loopt toch op zijn eind. Dat ze nog niet echt uit elkaar zijn, komt vooral door Thom's lethargie, die gaandeweg steeds meer op een depressie gaat lijken. Af en toe komt daarbij de naam Frank voorbij, zonder dat verder duidelijk wordt wie dat is.
Tussendoor droomt Thomas veel. Elke keer zijn het dromen waarin hij een doel nastreeft. Naarmate hij daar dichter bij komt, wijkt het doel steeds verder, zodat het voor altijd onbereikbaar blijft. De dromen zijn steeds anders, het thema blijft hetzelfde.

Zelfverwijt 
Dan krijgt Thomas een brief van een volslagen onbekend meisje uit Schotland. Zij is geboren in het huis waar hij nu woont en heeft op internet opgezocht wie de huidige bewoner is. Dit meisje, Anna, ziet het leven zwaar in. Ze wil haar hart luchten en na twee pogingen van haar kant gaat Thom haar brieven beantwoorden. Zijn aanvankelijke apathie verandert heel geleidelijk in betrokkenheid. De correspondentie wordt steeds intensiever en gaandeweg lees je tussen de regels door dat Anna steeds depressiever wordt en Thom door de brieven juist een beetje uit zijn zelfgegraven put wordt getrokken. Die put ontstond nadat zijn beste vriend en soulmate Frank in een zware depressie een einde aan zijn leven had gemaakt. Thom is zich altijd blijven verwijten dat hij niet tijdig de signalen heeft gezien en dat hij niet in heeft gegrepen. Bij Anna doet hij dat wat hij bij Frank naliet. Als Anna in haar laatste brief schrijft "Ik stop met schrijven. Ik besta toch niet meer. Succes met alles", is dat voor Thomas aanleiding om Anna op te zoeken. Hij hoopt haar nog op tijd te kunnen stoppen. Hij wil niet opnieuw spijt voelen dat hij niets gedaan heeft. Angst voor spijt telt dubbel, het is voor Thom de drive om naar Schotland te gaan. 

Thomas is te laat, dat lees je al in de proloog van het boek. Maar toch gebeuren er daar in Schotland dingen waardoor Thom gelouterd terugkeert. Niet de bestemming was het doel, maar de reis ernaartoe, om met Confucius te spreken. Stapje voor stapje merk je dat Thom weer kleur krijgt in zijn leven, dat hij de depressie te boven komt en weer initiatieven neemt. En of het verdwijnen van die depressie nou oorzaak of gevolg is van het genomen initiatief, is niet belangrijk. Het een versterkt het ander. Tegelijkertijd veranderen langzaam maar zeker ook zijn dromen. Het lukt hem steeds beter om zijn gedroomde doelen te bereiken. 

Droevig
Als ik het zo opschrijf lijkt het boek voor het grootste deel haast een klaagzang, een en al ellende, een zwart gat waar geen ontsnapping uit mogelijk is. En dan is er op het eerste gezicht ook nog eens nauwelijks ontwikkeling in het boek. Dat stemt niet bepaald vrolijk. Maar de manier waarop Sander van Leeuwen het heeft geschreven is wel ontzettend mooi. Het is niet deprimerend, maar mooi op een droevige manier. Ik kan hiervan genieten zoals ik soms ook van heel droeve muziek geniet. En ondanks het zware onderwerp leest het boek als een trein. 

Traumatische ervaringen, besluiteloosheid, angst voor veranderingen, vastgeroest zijn in een sleur, het staat er allemaal in. Maar ook hoe je daar weer uit omhoog kunt krabbelen, hoe je weer echt kunt gaan leven. En dan pas verdien je applaus.

Ook voor de auteur is een welgemeend applaus op zijn plaats. En ik hoop van harte dat hij de kwaliteit van dit droomdebuut ook in zijn volgende boeken kan handhaven, ik zet ze bij voorbaat nu al op mijn lijstje. 

GELEZEN:

titel: Liever geen applaus voor ik leef

auteur: Sander van Leeuwen

genre: roman

verschenen: 8 april 2015

uitgever: Meulenhoff