Leven draait om keuzes

Jannah Loontjens - Misschien wel niet

Misschien wel niet beschrijft vier dagen uit het leven van Mascha - Masje voor intimi. Ze woont in Amsterdam, heeft net als haar vriend een goede baan en samen hebben ze twee kinderen. Ze leidt een leven dat exemplarisch lijkt voor deze tijd, waarin social media en een grote keuzevrijheid het leven veraangenamen, maar ook ingewikkeld maken. We chatten, WhatsAppen, twitteren, Facebooken en worden online verliefd.

Deze enkele dagen uit Mascha’s leven schetsen een hedendaags beeld waarin velen zich zullen herkennen. Ze beleeft losbandige avonden met haar vrienden, doet haar best een goede moeder te zijn, houdt haar relatie onder de loep en heeft een geheime Facebook-affaire. Dagelijks voert ze de strijd met het nemen van haar verantwoordelijkheden.

Lezend in Misschien wel niet valt het me opeens op: de gesprekken gaan, net zoals gesprekken in het dagelijks leven, van de hak op de tak, twee, drie lijnen door elkaar volgend. Zet vijf mensen bij elkaar en laat ze praten. Gewoon ongestructureerde conversaties, social talk. Tijdens zo'n gesprek gaat dat soms één op één, soms met zijn drieën of zelfs vieren, terwijl de andere(n) iets anders doet/doen. Dan weer verschuiven de verhoudingen en schuift er een gesprekspartner tussen of verplaatst zich een deel van de discussie naar weer een aparte dialoog. En behalve over het algemene onderwerp heeft het gezelschap het ook over van alles wat zich toevallig aandient. Zet dat allemaal op papier en het wordt een rommeltje waar niemand meer doorheen komt. Toch? 

Wel als ik het doe, maar niet bij Jannah Loontjens.

Het verhaal lijkt volkomen associatief te zijn opgebouwd. De verteller -Masje- beschrijft wat ze ziet of meemaakt, om vervolgens kris-kras door haar verleden, ervaringen en geheugen te shoppen en ons deelgenoot te maken van die associaties. Normaal gesproken houd je mij hiermee niet lang geboeid, maar Loontjens weet het heel vakkundig zó te doseren dat ze me toch bij de les kan houden. En gaandeweg ontwikkelt zich wel iets. Geen verhaallijn, maar een beeld van een mens, van meerdere mensen, van een samenleving. 

Stilistisch is het knap wat Loontjens klaarspeelt. Meer dan eens laat ze zien dat ze weet dat de lezer eigenlijk iets anders wil, toch gaat ze verder op haar eigen weg en weet dat zo te doen dat ze haar lezers niet kwijtraakt. Het citaat hierboven is maar één van de vele momenten waarop ik als lezer besefte dat ze met me speelt.

Net zo gemakkelijk speelt Loontjens met vorm. Op het moment dat Masje flink aan de coke zit en vaststelt dat ze in een theaterstuk zit, verandert het verhaal in een toneeldialoog. Aanvankelijk viel me dat niet eens op, pas anderhalve pagina later besefte ik de vormverandering, zó vloeiend weet de schrijfster de overgang te maken.

Wat me bij dit boek opviel, was dat het vanaf het begin al vragen oproept. Dat begint gewoon, simpel, op het vertelniveau: wie is wie en in welke relatie staan ze tot elkaar? Susan doet bijvoorbeeld al vanaf het begin mee, maar dat ze een buurvrouw is werd mij pas op pagina 123 duidelijk. En dat Airam de oma van Masje is en eigenlijk Maria heet, besefte ik ook pas na een kleine 50 pagina's. Soms is dat een beetje lastig, maar ik waardeer dit wel. Verhalen die bij een introductie al veel weggeven boeien me meestal niet zo, ik wil blijven zoeken en ontdekken. Maar goed, je moet daarvan houden.

Loontjens is filosoof en dat merk je. Via Masje, maar veel meer nog via Masjes partner Tom -die niet toevallig ook filosoof is- presenteert Loontjens regelmatig haar door Heidegger geïnspireerde visie op onze moderne samenleving. Deze komt tot een climax in een ruim 10 pagina's durende lezing van Tom over het gebruik van de moderne sociale media. Natuurlijk ontkom ik er al lezend niet aan om mijn eigen mediagebruik onder de loep te houden, vervolgens sluipen er steeds meer vragen binnen. Laat ik me regeren door de piepjes en de tingeltjes van mijn smartphone? Reageer ik nou echt op elk geluidje? Check ik echt zo vaak mijn tijdlijn? Zet ik die telefoon ooit uit? Welke keuzes maak ik? Ben ik mediaverslaafd of niet? 

Daarnaast zijn er veel meer dingen in het boek die je als lezer aan het denken zetten over onze samenleving en over je eigen rol daarin. Volgens de covertekst gaat het over het hier en nu. Geloof me, ik ben 16 jaar ouder dan Loontjens en veel van wat zij beschrijft heb ik in eerdere tijden en in andere vormen ook voorbij zien komen, zowel privé als in het openbare leven of in de cultuur. Om van dat laatste een voorbeeld te geven: ik denk dat er wel meer lezers zijn die bij het pokeravondje (pag. 190 e.v.) opeens associaties kregen met Who is afraid of Virginia Woolf.

Maar het belangrijkste dat me aan het denken zette was toch wel het hoofdthema van het boek: het maken van keuzes. Kiezen we echt of laten we ons leiden? Kies je of wacht je af? En is een keuze een echte keuze, of is het alleen maar het beste uit een aantal dingen die je eigenlijk niet had willen kiezen? 

Alles bij elkaar kan ik niet zeggen dat ik dit boek voor mij persoonlijk bijzonder prettig, interessant, boeiend of goed vond, maar toch heeft het iets losgemaakt. Naarmate ik daar verder over nadenk, besef ik dat het over dat nadenken gaat. De meerwaarde van het boek is dat het me aan het denken zet. Maar er zijn meer boeken die dat doen. Wil ik je dit boek aanraden? Misschien wel niet. Kies maar. 

GELEZEN:

titel: Misschien wel niet

auteur: Jannah Loontjens

genre: roman

uitgegeven: 22 augustus 2014

uitgever: Ambo | Anthos

Dit boek las ik in het kader van Een perfecte dag voor de Literatuur.

Lees hier wat andere boekbloggers ervan vonden.