Ik blog nooit in opdracht, maar wel op verzoek. De meeste boeken die ik hier bespreek heb ik met zo'n verzoek gekregen van de uitgevers. Dat betekent niet dat
zij -of wie dan ook- enige invloed kunnen uitoefenen op de inhoud van dit blog. Ik blog gewoon zoals ik er zelf over denk.

Reacties? Graag! Ik stel het zeker op prijs als mensen de moeite nemen om te reageren.
Heb jij ook een weblog over boeken? Ik ben nieuwsgierig, dus laat gerust een linkje achter in jouw reactie.


maandag 30 juni 2014

Indrukwekkend monument voor indrukwekkende mensen

Pauline Broekema - Het Boschhuis







“De laarzen jagen geen angst meer aan. Want de teerling is geworpen. Denk aan mij.”

Met Het Boschhuis heeft Pauline Broekema een indrukwekkend monument neergezet voor haar veel te vroeg gestorven oom Pieter ter Beek, broer van haar moeder, die als verzetsstrijder door de Duitsers is geëxecuteerd. Maar het boek is veel meer: het is een familiekroniek, een geschiedschrijving van het dagelijks leven, een ontdekkingsreis door het leven, een boek dat inzicht geeft en dat aanzet tot reflectie. Dat alles is ingebed in een context van de grote wereldgeschiedenis.

Pauline Broekema begon aan dit boek, of eigenlijk aan het onderzoek dat eraan voorafging, om haar overleden moeder weer “terug te krijgen”, om meer inzicht te krijgen in het leven van die moeder en in de gebeurtenissen die dat leven zo getekend hebben. Uit diepgaand en uitgebreid archiefonderzoek, interviews en ander bronnenmateriaal haalde ze gaandeweg steeds meer informatie, waardoor ze uiteindelijk deze familiegeschiedenis begint op het moment dat haar overgrootouders elkaar ontmoetten in 1884. We volgen het verhaal tot de naoorlogse jaren, toen iedereen zo goed en zo kwaad als dat ging het leven weer probeerde op te pakken. 
Maar het boek is veel meer dan alleen deze geschiedenis.

Doordat de schrijfster het individuele verhaal steeds inbedt in de context van het totale tijdsgewricht, krijgt het een gelaagdheid en een veel diepere betekenis. Zo gaan we van de uitbarsting van de vulkaan Krakatau -waar zelfs in mijn jeugd in mijn familie nog over gesproken werd, zó indrukwekkend moet het geweest zijn- en de ideeën van Multatuli, via Aletta Jacobs, de ontwikkeling van de stad Amsterdam, de Eerste Wereldoorlog -die bij gebrek aan een vervolg toen nog De Groote Oorlog heette-, het interbellum met zowel crisis als modernisering, de afsluiting van de Zuiderzee, onderwijshervormingen van Kees Boeke en vele andere ontwikkelingen, naar de donkere jaren veertig. Als een soort terzijdes zijn er soms andere personages of korte verhaallijntjes tussendoor geschreven, zoals de passagiers van het schip dat naar Indië gaat, of het verhaal van zuster Judith, een non van Joodse origine. Wat er precies historisch is en wat er is bijgehaald om de context rond de familie Ter Beek verder in te kleuren, doet er in feite niet toe. Door dit verruimde blikveld overstijgt de schrijfster haar eigen familiegeschiedenis, ze vertelt een veel groter verhaal.

Daarnaast gebruikt Broekema nog een andere techniek om het verhaal breder te trekken, tegelijkertijd biedt deze techniek ook enige afstand tot de meest gruwelijke gebeurtenissen. Af en toe laat ze personen uit het boek over zo'n gebeurtenis vertellen: ik was erbij, ik heb het meegemaakt. Het ging zus en zo en dit of dat was het effect. Daardoor hoeft de schrijfster geen details te beschrijven van de gruwelijkheden om je toch te laten meeleven. Als lezer zie je niet meer het beeld van een platgebombardeerde stad voor je, maar de ontredderde man of vrouw die jou vertelt hoe gruwelijk het is geweest.

Als gelouterd NOS-journaliste weet Pauline Broekema als geen ander hoe ze wereldnieuws dicht bij de mensen moet brengen: maak het herkenbaar door het verhaal van een individu te vertellen. Een individu waarin we een buurman, vriend of familielid kunnen herkennen en waarmee we ons kunnen identificeren, iemand waar we mee mee kunnen leven. Maar bovenal een individu met een verhaal dat exemplarisch is voor de totale situatie. Een soort pars pro toto dus. Het beeldende, aangrijpende taalgebruik van de schrijfster helpt daarbij uitstekend.

Die identificatie met de personen (het woord personages klinkt alsof het verzonnen mensen zouden zijn) maakt Broekema voor ons gemakkelijker omdat ze het verhaal steeds vanuit een ander perspectief heeft geschreven. Een anonieme verteller ‘hangt’ min of meer boven het geheel en wisselt regelmatig de persoon door wiens ogen hij het verhaal vertelt. Pas na het einde van de oorlog, in de afwikkeling van alle zaken, wordt de verteller volledig anoniem.
Daartussen, cursief als een soort terzijdes, opent Broekema een nieuw hoofdstuk soms met haar eigen herinneringen aan haar moeder.
Er is één uitzondering op dit alles: de drie-en-halve pagina waarin Pieter met eigen woorden en in de ik-vorm zijn laatste minuten beschrijft. Een indrukwekkend monument. De eerste zin van deze boekbespreking heb ik uit die monoloog geleend.

Zou Pauline Broekema zich beperkt hebben tot haar oorspronkelijke uitgangspunt (ik wil mijn moeder terug) dan was dit boek een egodocument geworden. Interessant voor degenen die het direct aangaat, maar ik zou als buitenstaander mezelf al snel een gluurder voelen. Door de manier waarop zij het heeft aangepakt, is dit een verhaal dat ons allemaal aangaat. En dan leef je mee met de hoofdpersonen. Je voelt de angst, je voelt hoe je keel dichtknijpt en je maag samenkrampt, veel meer ook dan dat je ooit bij een verzonnen verhaal ervaart. En vooral: je vraagt je zo oprecht en eerlijk mogelijk af wat JIJ zou doen. Ik wel, tenminste. 


GELEZEN:

genre: historische roman
verschijningsdatum: 8 april 2014
uitgever: Arbeiderspers

Dit boek las ik in het kader van Een perfecte dag voor de Literatuur.
Lees hier wat andere boekbloggers ervan vonden.


TIP:

Kijk even verder onder de links die hierboven staan.
De link in de boektitel brengt je bij veel foto's en achtergrondinformatie.
De link in de uitgeversnaam brengt je op de pagina van de uitgever
waar ook een gefilmd interview met Pauline Broekema te vinden is. 

3 opmerkingen:

petepel zei

Volgens mij zijn wij het wel met elkaar eens dat dit een indrukwekkend goed boek is. Onze lovende besprekingen lijken in ieder geval erg veel op elkaar.

Anoniem zei

Wat heb je weer veel aandacht aan je blog besteed! Prachtig geschreven artikel. Ik zou er bijna het boek van gaan lezen (maar daar wacht ik toch nog even mee, omdat ik vind dat je voor een familiegeschiedenis een beetje in de stemming moet zijn).

Anoniem zei

Prachtige recensie, ik heb het boek ook gelezen en waar ik de historische feiten las zonder echt over na te denken, som jij ze op, mooi! De enige die mij bij gebleven is, is de Wereldtentoonstelling.