Nederlandse schrijfsters uit de 19e eeuw
In de voorlaatste eeuw, een tijd dat mannen het nog voor het zeggen hadden, traden vrouwen op hun eigen wijze steeds meer naar buiten. Dit ging niet via de opvallende en revolutionaire manier, maar in betrekkelijke stilte. Stapje voor stapje rekten de vrouwen hun grenzen op en gingen ze op zoek naar hun mogelijkheden en hun vrijheid. Eén van de terreinen waarop je steeds duidelijker de rol van de vrouw ziet groeien, was dat van de literatuur. In het Letterkundig Museum, de Koninklijke Bibliotheek en het Damesleesmuseum is dat zichtbaar gemaakt in de tijdelijke expositie "Omdat ik iets te zeggen had".
Sowieso is een bezoek aan het Letterkundig Museum al een belevenis op zich. Dit hele gebouw, dat behalve het museum, voornoemde bibliotheek en het Kinderboeken Museum nog meer onderzoeksinstituten op het gebied van kunsten en wetenschap herbergt, voelt haast als een heiligdom. Bijvoorbeeld hiernaast bij de KB, dus onder ditzelfde dak, staat van álle Nederlandse boeken* een exemplaar. En hier in het museum vind je manuscripten, brieven, persoonlijke zaken en portretten van 7000 Nederlandse schrijvers!
Onvoorstelbaar. Ik zou hier zo een week rond kunnen dwalen, wat zeg ik, ik zou hier de rest van mijn leven kunnen slijten. En we hebben maar zo weinig tijd. Er staat meer op het programma. Daarom houden wij ons deze middag strikt aan de expositie, dit gebouw loopt niet weg.
Ik ben hier niet alleen, mijn vier medebloggers van Een perfecte dag voor literatuur Jenny, Johanna, Yolanda, en Charlotte zijn even benieuwd als ik. Janouk de Groot, medewerkster van Huygens ING en een van de samenstellers van deze expositie, is speciaal voor ons op haar vrije zaterdag naar het museum gekomen om ons rond te leiden.
Voorkeuren
Negentien schrijfsters -van laat 18e eeuw tot begin 20e eeuw- komen aan bod. Het is niet de Top-19 uit de Nederlandse literatuur, de selectie kwam mede tot stand door de persoonlijke voorkeuren van de vrijwilligers die meewerkten aan de voorbereidingen. Iedere vrijwilliger heeft ook een andere benadering van het onderwerp, waardoor het geheel een veelzijdige aanblik biedt. Wat onder andere opvalt zijn verschillende halssieraden die edelsmid Ingeborg de Groot maakte, geïnspireerd door de gedichten van haar plaatsgenote Juliana de Lannoy uit Geertruidenberg. De Lannoy (1738-1792) schreef bijvoorbeeld over Catharina de Grote van Rusland, die haar daarvoor bedankte met een kostbaar geschenk. We weten niet wat dat is, maar Ingeborg de Groot maakte hier een moderne impressie van.
Onze gids Janouk de Groot (geloof me, niet alle achternamen die met deze tentoonstelling te maken hebben, duiden op de grootsheid van het geheel) heeft zich toegelegd op componiste en feministisch schrijfster Catharina van Rees (1831-1915). "Van Rees wilde eigenlijk in Parijs verder studeren als componiste, maar dat was onbetamelijk. Dat ze haar ouders gehoorzaamde en in Nederland bleef, wil nog niet zeggen dat ze onderdanig zou zijn. Als schrijfster sneed ze veel feministische onderwerpen aan en pleitte ze onder andere voor middelbaar onderwijs voor meisjes." Van Rees schreef ook het Transvaals Volkslied, dat in de vitrine te zien is. Dat werd al heel snel aan een mannelijke componist toegeschreven, waarna ze er spijt van kreeg er ooit aan begonnen te zijn. Dit soort persoonlijke ontboezemingen geven voor ons als bezoeker kleur aan de schrijfster.
Beïnvloeden
De expositie bevindt zich in de enorme portrettengalerij van het museum. Onder het toeziend oog van zo'n vijfhonderd schrijvers vallen de platte vitrinetafels nauwelijks op, maar op die paar vierkante meter zijn voor ons vele verhalen te 'lezen'. Aan de hand van de activiteiten van de schrijfsters hebben de samenstellers allerlei lijntjes zichtbaar gemaakt. Uit onder andere brieven, boekpassages en attributen blijkt hoe de dames elkaars werk en ideeën beïnvloedden. Dat was overigens niet uitsluitend een vrouwenaangelegenheid, er zijn ook wel degelijk heren aan te wijzen die invloed hadden op de ontwikkelingen van de vrouwelijke schrijfsters. Daarnaast zijn er in de expositie ook veel kleinere of meer persoonlijke 'ontdekkingen' te doen.
"Zie je dat? Wat is die handtekening van Petronella Moens vreemd". Wie me erop wees weet ik niet meer, maar inderdaad, zoiets verwachtte ik niet. Onder een keurig geschreven brief staat over de hele breedte van het papier de handtekening van mevrouw Moens (1762-1843). Alle letters staan aan elkaar, ook de voor- en achternaam zijn verbonden. De onderzijde van de letters lijkt tegen een liniaal geschreven te zijn. En waarom tekent ze met potlood, niet met pen en inkt? Het handschrift is ook zo rond en kinderlijk. Je zou haast denken dat ze analfabeet is en haar brieven -dus ook haar boeken- dicteert. Maar een analfabete schrijver? Kan dat? Totdat we ontdekken dat Moens op vierjarige leeftijd blind werd. Desondanks 'schreef' ze toch 150 gepubliceerde werken, door ze aan speciale schrijfjuffrouwen te dicteren.
Onderzoeken
Zaken moeten wat mij betreft niet teveel voorgekauwd worden. Dat zelf onderzoeken, nadenken, voorlopige conclusies trekken en daarvoor dan weer bewijzen zoeken vind ik het leuke aan een expositie. Op die manier kan ik hier volop uit de voeten. Natuurlijk staat alles ook in het begeleidende boekje, maar dat kijk ik pas in als ik weer in de trein naar huis zit.
Behalve bij het Letterkundig Museum staan er ook nog vier vitrinetafels in de hal van de Koninklijke Bibliotheek. Dit is pal voor de ingang van het museum, je kunt ze dus niet missen. Naast de vitrinetafel voor halssieraden waarvoor Juliana de Lannoy inspiratie bood, zijn er ook nog tafels over kinderboekenschrijfsters, vertaalde schrijfsters en laat negentiende-eeuwse succesauteurs.
Ook het Damesleesmuseum aan het Nassauplein -elders in het Haagse centrum- doet mee aan de expositie. Hier zijn twee tafels ingericht met boeken uit de eigen collectie, die bepaalde lijnen vertegenwoordigen. De ene tafel richt zich op de ontmoeting, de inspiratie en het contact van een aantal schrijfsters onderling, de andere heeft betrekking op connecties van de schrijfsters met Scandinavische auteurs. Daar was in die tijd veel belangstelling voor.
* Na publicatie van het bovenstaande kreeg ik het verzoek om een correctie aan te brengen met betrekking tot mijn opmerking over álle Nederlandse boeken in de Koninklijke Bibliotheek. Dat doe ik bij dezen:
In Nederland
is het pas sinds halverwege de jaren 70 wettelijk verplicht om van ieder
uitgegeven boek een exemplaar aan het KB depot te leveren (dit in tegenstelling
tot bijv. Frankrijk waar dat al minstens sinds de 18e eeuw zo is). Met name
vertalingen (uit de “belangrijke” talen) werden tot halverwege de 20e
eeuw niet aangekocht: men las het maar in het origineel!
Nederlandse schrijfsters uit de 19e eeuw
Expositie in het kader van het Europese HERA project
getiteld Traveling TexTs 1790-1914:
The Transnational Reception of Women's Writing at the Fringes of Europe.
30 september t.m. 15 november 2015
in het Letterkundig Museum, het Damesleesmuseum en de Koninklijke Bibliotheek
in Den Haag
Nederlandse schrijfsters uit de 19e eeuw
In de voorlaatste eeuw, een tijd dat mannen het nog voor het zeggen hadden, traden vrouwen op hun eigen wijze steeds meer naar buiten. Dit ging niet via de opvallende en revolutionaire manier, maar in betrekkelijke stilte. Stapje voor stapje rekten de vrouwen hun grenzen op en gingen ze op zoek naar hun mogelijkheden en hun vrijheid. Eén van de terreinen waarop je steeds duidelijker de rol van de vrouw ziet groeien, was dat van de literatuur. In het Letterkundig Museum, de Koninklijke Bibliotheek en het Damesleesmuseum is dat zichtbaar gemaakt in de tijdelijke expositie "Omdat ik iets te zeggen had".
Sowieso is een bezoek aan het Letterkundig Museum al een belevenis op zich. Dit hele gebouw, dat behalve het museum, voornoemde bibliotheek en het Kinderboeken Museum nog meer onderzoeksinstituten op het gebied van kunsten en wetenschap herbergt, voelt haast als een heiligdom. Bijvoorbeeld hiernaast bij de KB, dus onder ditzelfde dak, staat van álle Nederlandse boeken* een exemplaar. En hier in het museum vind je manuscripten, brieven, persoonlijke zaken en portretten van 7000 Nederlandse schrijvers!
Onvoorstelbaar. Ik zou hier zo een week rond kunnen dwalen, wat zeg ik, ik zou hier de rest van mijn leven kunnen slijten. En we hebben maar zo weinig tijd. Er staat meer op het programma. Daarom houden wij ons deze middag strikt aan de expositie, dit gebouw loopt niet weg. Ik ben hier niet alleen, mijn vier medebloggers van Een perfecte dag voor literatuur Jenny, Johanna, Yolanda, en Charlotte zijn even benieuwd als ik. Janouk de Groot, medewerkster van Huygens ING en een van de samenstellers van deze expositie, is speciaal voor ons op haar vrije zaterdag naar het museum gekomen om ons rond te leiden.
Voorkeuren
Negentien schrijfsters -van laat 18e eeuw tot begin 20e eeuw- komen aan bod. Het is niet de Top-19 uit de Nederlandse literatuur, de selectie kwam mede tot stand door de persoonlijke voorkeuren van de vrijwilligers die meewerkten aan de voorbereidingen. Iedere vrijwilliger heeft ook een andere benadering van het onderwerp, waardoor het geheel een veelzijdige aanblik biedt. Wat onder andere opvalt zijn verschillende halssieraden die edelsmid Ingeborg de Groot maakte, geïnspireerd door de gedichten van haar plaatsgenote Juliana de Lannoy uit Geertruidenberg. De Lannoy (1738-1792) schreef bijvoorbeeld over Catharina de Grote van Rusland, die haar daarvoor bedankte met een kostbaar geschenk. We weten niet wat dat is, maar Ingeborg de Groot maakte hier een moderne impressie van.
Onze gids Janouk de Groot (geloof me, niet alle achternamen die met deze tentoonstelling te maken hebben, duiden op de grootsheid van het geheel) heeft zich toegelegd op componiste en feministisch schrijfster Catharina van Rees (1831-1915). "Van Rees wilde eigenlijk in Parijs verder studeren als componiste, maar dat was onbetamelijk. Dat ze haar ouders gehoorzaamde en in Nederland bleef, wil nog niet zeggen dat ze onderdanig zou zijn. Als schrijfster sneed ze veel feministische onderwerpen aan en pleitte ze onder andere voor middelbaar onderwijs voor meisjes." Van Rees schreef ook het Transvaals Volkslied, dat in de vitrine te zien is. Dat werd al heel snel aan een mannelijke componist toegeschreven, waarna ze er spijt van kreeg er ooit aan begonnen te zijn. Dit soort persoonlijke ontboezemingen geven voor ons als bezoeker kleur aan de schrijfster.
Beïnvloeden
De expositie bevindt zich in de enorme portrettengalerij van het museum. Onder het toeziend oog van zo'n vijfhonderd schrijvers vallen de platte vitrinetafels nauwelijks op, maar op die paar vierkante meter zijn voor ons vele verhalen te 'lezen'. Aan de hand van de activiteiten van de schrijfsters hebben de samenstellers allerlei lijntjes zichtbaar gemaakt. Uit onder andere brieven, boekpassages en attributen blijkt hoe de dames elkaars werk en ideeën beïnvloedden. Dat was overigens niet uitsluitend een vrouwenaangelegenheid, er zijn ook wel degelijk heren aan te wijzen die invloed hadden op de ontwikkelingen van de vrouwelijke schrijfsters. Daarnaast zijn er in de expositie ook veel kleinere of meer persoonlijke 'ontdekkingen' te doen.
"Zie je dat? Wat is die handtekening van Petronella Moens vreemd". Wie me erop wees weet ik niet meer, maar inderdaad, zoiets verwachtte ik niet. Onder een keurig geschreven brief staat over de hele breedte van het papier de handtekening van mevrouw Moens (1762-1843). Alle letters staan aan elkaar, ook de voor- en achternaam zijn verbonden. De onderzijde van de letters lijkt tegen een liniaal geschreven te zijn. En waarom tekent ze met potlood, niet met pen en inkt? Het handschrift is ook zo rond en kinderlijk. Je zou haast denken dat ze analfabeet is en haar brieven -dus ook haar boeken- dicteert. Maar een analfabete schrijver? Kan dat? Totdat we ontdekken dat Moens op vierjarige leeftijd blind werd. Desondanks 'schreef' ze toch 150 gepubliceerde werken, door ze aan speciale schrijfjuffrouwen te dicteren.
Onderzoeken
Zaken moeten wat mij betreft niet teveel voorgekauwd worden. Dat zelf onderzoeken, nadenken, voorlopige conclusies trekken en daarvoor dan weer bewijzen zoeken vind ik het leuke aan een expositie. Op die manier kan ik hier volop uit de voeten. Natuurlijk staat alles ook in het begeleidende boekje, maar dat kijk ik pas in als ik weer in de trein naar huis zit.
Behalve bij het Letterkundig Museum staan er ook nog vier vitrinetafels in de hal van de Koninklijke Bibliotheek. Dit is pal voor de ingang van het museum, je kunt ze dus niet missen. Naast de vitrinetafel voor halssieraden waarvoor Juliana de Lannoy inspiratie bood, zijn er ook nog tafels over kinderboekenschrijfsters, vertaalde schrijfsters en laat negentiende-eeuwse succesauteurs.
Ook het Damesleesmuseum aan het Nassauplein -elders in het Haagse centrum- doet mee aan de expositie. Hier zijn twee tafels ingericht met boeken uit de eigen collectie, die bepaalde lijnen vertegenwoordigen. De ene tafel richt zich op de ontmoeting, de inspiratie en het contact van een aantal schrijfsters onderling, de andere heeft betrekking op connecties van de schrijfsters met Scandinavische auteurs. Daar was in die tijd veel belangstelling voor.
* Na publicatie van het bovenstaande kreeg ik het verzoek om een correctie aan te brengen met betrekking tot mijn opmerking over álle Nederlandse boeken in de Koninklijke Bibliotheek. Dat doe ik bij dezen:
In Nederland is het pas sinds halverwege de jaren 70 wettelijk verplicht om van ieder uitgegeven boek een exemplaar aan het KB depot te leveren (dit in tegenstelling tot bijv. Frankrijk waar dat al minstens sinds de 18e eeuw zo is). Met name vertalingen (uit de “belangrijke” talen) werden tot halverwege de 20e eeuw niet aangekocht: men las het maar in het origineel!
In Nederland is het pas sinds halverwege de jaren 70 wettelijk verplicht om van ieder uitgegeven boek een exemplaar aan het KB depot te leveren (dit in tegenstelling tot bijv. Frankrijk waar dat al minstens sinds de 18e eeuw zo is). Met name vertalingen (uit de “belangrijke” talen) werden tot halverwege de 20e eeuw niet aangekocht: men las het maar in het origineel!
Nederlandse schrijfsters uit de 19e eeuw
Expositie in het kader van het Europese HERA project
getiteld Traveling TexTs 1790-1914:
The Transnational Reception of Women's Writing at the Fringes of Europe.
30 september t.m. 15 november 2015
in het Letterkundig Museum, het Damesleesmuseum en de Koninklijke Bibliotheek
in Den Haag
Geen opmerkingen:
Een reactie posten