Elitaire maar sublieme 3-d print van een familie

Rebekka W.R. Bremmer - De evolutie van een huwelijk

Soms is het maar goed dat ik mezelf de verplichting opleg om een boek uit te lezen. Ik kan het niet maken om het half-uit weg te leggen, ik heb dit boek immers gekregen om het te recenseren. Een half boek recenseer je niet. 

Maar o, wat had ik dit boek na de eerste vijftig of honderd pagina's graag aan de kant geschoven, want echt, het leek me bagger waar ik niks van kon bakken. Pas ruim over de helft besefte ik wat ik in handen had en nu, achteraf, kan ik terugkijken op een bijzonder pareltje. 

Even kort iets over de inhoud: Bastiaan en Masha wonen al twintig jaar samen en hebben twee dochters: Molly Bloem en Anna Karen (kortweg Anna K.). Bastiaans broer Frederick (Freek/Freddy) woont al jaren in Nieuw Zeeland en komt nu voor het eerst met vrouw Shannon en pasgeboren dochter Deirdre naar Nederland. Ze trekken in bij het gezin van Bastiaan. Na drie maanden gaan de Nieuw Zeelanders onverwacht snel terug naar huis, omdat hun woonplaats is getroffen door een zware aardbeving. 

In de periode dat de twee gezinnen in een huis wonen maken alle gezinsleden grote veranderingen door, waardoor ook relaties blijvend zullen veranderen. Alleen hebben de betrokken dat nog niet helemaal door.

onbevredigende chaos

In aanvang is dit boek één dikke woordenbrij. Al op de eerste pagina worden de zes personages gepresenteerd, maar ontbreekt elke context. Als lezer val je midden in het verhaal binnen, je hebt nog geen enkel referentiepunt. Het verhaal wordt summier verteld, heen en weer schietend in tijd. Het boek bestaat uit zeven delen, ieder onderverdeeld in hoofdstukjes met steeds terugkerende namen als Zomer, Herfst, Winter, Vandaag, Morgen, Gisteren en soms ook alleen maar een asterisk (*). Maar wat je vervolgens in die hoofdstukjes leest, hoeft niet per definitie ook gisteren of morgen of zo te gebeuren. Het standpunt van de verteller verspringt steeds in tijd, waardoor de tijdsaanduidingen ook steeds schuiven. Wat eergisteren morgen heette, heet vandaag gisteren. Maar daar moet je als lezer zelf maar achter komen. Het levert een hoop heen-en-weer geblader op: waar las ik dat ook weer? hoe zat dat nou? wie was dat dan en waarom deed hij/zij dat?

Langzaam wordt in dat eerste deel duidelijk dat de ongedefinieerde vertelinstantie moeder Masha als uitgangspunt gebruikt. Zonder context is haar verhaal onduidelijk en onvolledig. En voor mij als lezer ook totaal onbevredigend. 

nomen est omen

Dan komt deel twee en schuift het perspectief naar dochter Molly Bloem. (Gruwel, alleen die naam al. In eerste oogopslag las ik zelfs Molly Bloom, net zoals Anna Karen voor mij meteen Anna Karenina was. Als je dan weet dat moeder Masha universitair docent literatuurwetenschappen is, dan vraag je je af hoe ze er in hemelsnaam toe is gekomen om haar dochters naar zulke overspelige personages te noemen. Maar ach, het went. En als later Emma Bovary en Lady Chatterly cum suis nog even langs flaneren, kijk je al nergens meer van op.) Deze Molly Bloem vertelt hetzelfde verhaal als haar moeder, maar dan vanuit haar eigen gezichtspunt en aangevuld met dingen waar moeder niets vanaf weet. 

3-d print

Deel drie: Bastiaans beurt. En langzaam maar zeker merk je dat zijn verhaal wat gaten opvult. Ook in de daarop volgende delen is hetzelfde verhaal steeds vanuit een nieuw standpunt geschreven en ergens in dat totaal valt ineens het kwartje: dit is een 3-d print van deze familie! Zoals een 3-d printer langzaam laagje voor laagje een ontwerp opbouwt, zo bouwt Bremmer dit verhaal op. Bij de eerste lagen besef je nog niet wat er komen gaat, maar bij iedere laag begrijp je steeds beter alles wat er in eerdere lagen gebeurde. Het houdt allemaal verband met elkaar, het heeft allemaal een functie in het verhaal. En al lezende wordt het beeld steeds duidelijker, waardoor je niets meer terug hoeft te zoeken. Elk stukje valt op zijn plaats.

stream-of-consiousness

Behalve de structuur van zeven verschillende perspectieven (het laatste hoofdstuk is uit verschillende standpunten geschreven en legt "de laatste pannen op het dak") en het chronologisch heen-en-weer springen zijn er meer opmerkelijke zaken in dit boek die het lezen niet gemakkelijker maken. 

Zo zijn er veel gedachtespinsels, bewuste en halfbewuste stemmingen, gevoelens, herinneringen, verlangens en associaties. Van de hak op de tak gaat deze stream-of-consiousness voort in de vorm van een directe monologue interieur. In de literatuur en met name in de romankunst zijn dit bekende stijlmiddelen die vooral rond 1900 populair waren. Tegenwoordig worden ze veel minder gebruikt.
Binnen deze hersenspinsels springt de protagonist van dat moment zomaar ineens over op iets anders, zoals echte mensen in het echte leven dat in hun gedachten ook doen. Maar dat betekent wel dat je als lezer sommige stukken vaker moet lezen om te beseffen dat het nu toch echt over iets anders gaat.
En dan zijn er ook nog de gedachten binnen de gedachten, die dan weergegeven worden door hele lappen tekst tussen haakjes. (Ik dacht, laat ik dat in deze review ook maar eens overnemen.)

eenzaamheid

De vorm en het verhaal sluiten in dit geval goed op elkaar aan, beide vertellen ze in feite hetzelfde. Want ondanks dat alle gezinsleden hetzelfde meemaken, zien ze het allemaal op een andere manier, interpreteren ze de gebeurtenissen en de opmerkingen anders en trekken ze soms andere conclusies. Ze horen bij elkaar, toch is er geen gezamenlijkheid. Zes individuen zonder noemenswaardige intrinsieke binding, gevangen in hun eigen eenzaamheid. Wat de ander werkelijk voelt en ervaart gaat langs ieder van hen heen, te druk als ze het hebben met hun eigen besoignes. Echt wezenlijk contact en nabijheid kennen ze niet.

literair

Dwars door dit alles heen loopt een verhandeling over de literatuur. Masha is niet voor niets universitair docente en Bastiaan en Molly Bloem zijn ook meer dan gemiddeld geïnteresseerd in de letteren. 

Auteur Bremmer studeerde Taal- en Cultuurstudies met de specialisaties Latijns-Amerikaanse Literaire Studies en Moderne Westerse Letterkunde. Ik verwacht van haar niet anders dan dat ze duidelijke theorieën heeft over de literatuur, een boek is dan een goede plek om deze ideeën te ventileren. Personage Masha gaat bijna door het hele boek heen in op het effect van literatuur op de hersenen, in tegenstelling tot de effecten van niet-literaire teksten. Op pagina 250 verklaart Masha tussen de regels door aan haar studenten zelfs waarom De evolutie van een huwelijk literatuur is. (Klik op de afbeelding voor een vergroting.)

Op zich is deze extra theoretische laag in dit verhaal dus niet misplaatst, maar het maakt het boek wel extra zwaar. Ik vraag me af of dat nodig is. 

concessies

Nu kom ik op een bekende discussie: in hoeverre moet je concessies doen aan lezers? Ga je door de knieën omdat de gemiddelde lezer tegenwoordig niet zoveel meer aan schijnt te kunnen? Of blijf je hoog in je ivoren toren waarin slechts een enkeling je nog kan volgen?

Daar staat tegenover dat het steeds maar buigen voor een grootst gemene deler zowel vooruitgang als creativiteit smoort. Maar als je niet buigt, zullen maar weinigen jouw creatie tot zich kunnen nemen. Daar moet dus een soort middenweg in gevonden worden.
Want hoe subliem dit boek ook is, als veel lezers halverwege afhaken (zoals ik gedaan zou hebben als er geen verplichting achter zat, ik geef het eerlijk toe) blijft het een elitaire aangelegenheid en krijgt het beslist niet de waardering die het verdient. 

GELEZEN:

titel: De evolutie van een huwelijk

auteur: Rebekka W.R. Bremmer

genre: roman

verschijnt: 4 november 2014 
uitgever: Querido

Dit boek las ik in het kader van Een perfecte dag voor literatuur

Lees hier wat andere boekbloggers ervan vonden